Lễ cúng “cơm mới” của người dân tộc Tày
(Cinet) – Cùng là lễ “cơm mới” nhưng ở mỗi dân tộc thuộc các vùng miền khác nhau trên đất nước lại có những nét văn hoá đặc sắc, độc đáo riêng biệt. Tuy nhiên mục đích của nó lại giống nhau chung một ý nghĩa cầu cho mùa màng tươi tốt, đời sống bà con ấm no, hạnh phúc, thể hiện sự đoàn kết và sức mạnh cộng đồng.
Đối với người Tày Bắc Hà (Lào Cai), khi mà những cánh đồng tràn ngập một màu vàng óng của lúa chín, thì khắp các bản làng của người Tày lại rộn rã tiếng giã gạo làm cốm, làm khẩu rang chuẩn bị cho lễ “ăn cơm mới” – một nghi lễ nông nghiệp truyền thống, một nét văn hóa độc đáo của họ, với ý nghĩa tổng kết một năm sản xuất, dâng thành quả lao động cúng đất trời, cầu mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt, mùa màng tươi tốt, con cháu mạnh khỏe và bày tỏ sự tôn kính lên ông bà tổ tiên đã khuất.
Theo phong tục truyền thống của người Tày, gia đình nào có “ma nhà”, có cối hương thờ cúng cha mẹ, ông bà thì hàng năm đều phải tổ chức lễ cúng “cơm mới”. Vì lễ “cơm mới” còn là một trong những nghi lễ quan trọng nhất của mỗi gia đình người Tày, nên được bà con chuẩn bị rất chu đáo, kỹ lưỡng.
Lễ cúng cơm mới của người Mông.
Lễ cúng “cơm mới” của người dân tộc Tày (Bắc Hà) thường được tổ chức vào cuối buổi chiều và vai trò của thầy mo là rất quan trọng. Thầy mo phải là người chủ của gia đình, hoặc là những người cao tuổi, có kinh nghiệm, được chủ nhà và bà con trong bản tín nhiệm. Bài mo “cơm mới” có nội dung, tuần tự, ý nghĩa riêng. Các bài mo thường kéo dài nhiều giờ trước sự chứng kiến của cả gia đình và hàng xóm láng giềng.
Còn đối với người Mông Mù Cang Chải (Yên Bái) quan niệm, động thực vật chung quanh con người đều có phần hồn và phần xác, và để cảm tạ tổ tiên, trời đất đã mang lại những mùa vàng bội thu, thóc lúa đầy nhà, từ đó đã hình thành nghi thức, tín ngưỡng đậm bản sắc dân tộc – lễ cúng cơm mới của người Mông.
Bước đầu tiên của một lễ cúng cơm mới đó là các thiếu nữ Mông trong trang phục của dân tộc mình ra thửa ruộng chọn ở chỗ lúa chín vàng nhất, gặt đủ một Lù Cở (dụng cụ gùi đồ của người Mông) rồi mang về nhà chuẩn bị mâm cỗ cúng. Mâm cỗ cúng ngoài bát cơm mới, còn có thức ăn chín như: thịt lợn luộc, cá suối, hoặc cá ruộng nướng, một bát nước canh, muối trắng và một vài gia vị khác.
Lễ mừng cơm mới của dân tộc Si La
Lễ mừng cơm mới của đồng bào Si La được tổ chức đầu vụ thu hoạch, vào ngày hợi, ngọ, tị, thân hoặc thìn (con lợn, con ngựa, con rắn, con khỉ hoặc con rồng).
Khi lúa trên nương chín, trưởng dòng họ đi hái một nắm lúa đem về phơi khô rồi giã lấy gạo nấu một bát xôi làm lễ vật cúng chính. Lễ vật bắt buộc phải có là một gói cơm mới, hai con sóc, hai con cua, hai con cá.
Lễ cúng thường làm vào buổi chiều. Cách thức tổ chức và những lễ vật của các dòng họ đều giống nhau. Khi lễ vật được các gia đình trong dòng họ đem đến, trưởng họ bày ra một mâm tròn và bắt đầu làm lễ cúng. Con cháu sẽ quây tròn quanh mâm cúng, trưởng họ vừa cúng vừa đọc những câu cầu cho mùa màng năm sau được tốt tươi, cho thu hoạch bội thu. Lễ cúng không thắp hương mà chỉ thắp nến.
Khi cúng xong các gia đình sẽ cùng nhau ăn mừng lúa mới. Gia đình nào khó khăn, trưởng dòng họ cho đem lễ vật đã cúng về nhà ăn cùng con cái và người thân. Người Si La rất coi trọng Lễ mừng cơm mới nên các dòng họ thường tổ chức rất chu đáo. Lễ cúng xong, sáng hôm sau các gia đình lên nương thu hoạch lúa.
Lễ mừng cơm mới của dân tộc Si La ở Lai Châu ngoài ý nghĩa tín ngưỡng còn là dịp để các dòng họ tưởng nhớ những người đã khuất và là dịp để anh em họ hàng hội tụ, biểu thị sự đoàn kết và sức mạnh cộng đồng. Các điệu hát và tiếng sáo, tiếng đàn vang lên khắp núi rừng báo hiệu một mùa bội thu, an lành, no ấm. Đây là nét đẹp văn hóa của đồng bào Si La./.
Cinet tổng hợp