* Tên khác: Chân đèn và Bát hương
* Nơi lưu giữ hiện vật: Bảo tàng tỉnh Nam Định
* Số đăng ký: BTNĐ 93/SS:77; BTNĐ 1308/SS:478
* Chất liệu: Gốm men
* Kích thước:
– Chân đèn: Đkm: 17cm; Đkđ: 21,2; Cao 76cm.
– Lư hương: Đkm: 20cm; Đkđ: 20cm; Cao: 40,4cm
* Số lượng: 02
* Miêu tả:
– Chân đèn dáng thon cao, gồm 2 phần cổ và thân ghép với nhau. Cổ đèn hình trụ tròn nhỏ cao, miệng loe, hai bên đắp 2 tai hình rồng có cánh để mộc chạy dọc cổ, đầu hướng xuống dưới. Phần trang trí nổi không men gồm các hoa văn rồng, phượng, hoa thị 4 cánh, lá đề, rồng trong cánh sen, chữ Hán “Phật” và hoa văn hình học; kết hợp vẽ lam đề tài rồng, phượng. Thân đèn có vai ngang, thân nở, eo thon, chân đế cao loe rộng, đắp nổi hình một con rồng không men, đầu hướng vào dòng chữ Hán khắc chìm theo chiều dọc với nội dung “Hưng Trị tam niên bát nhị thập nhật tạo” chế tạo ngày 20 tháng 8 năm Hưng Trị 3 (1590). Phần thân đèn sát chân đế tạo một băng cánh sen vuông đầu, lòng để mộc trang trí nổi hoa văn. Ngoài ra còn nhiều loại hoa văn như lá đề, hoa cúc, hoa sen, mây và hoa văn hình học trang trí bằng kỹ thuật đắp nổi để mộc, đắp nổi phủ men nâu, kết hợp vẽ lam xanh dưới men trắng.
– Lư hương: gồm 2 phần chồng lên nhau. Phần trên giống một bát hương độc lập có miệng bằng loe, cổ hình trụ, thân phình gắn 4 chân hình đầu thú uốn cong ra ngoài Trang trí đắp nổi kết hợp vẽ lam các loại hoa văn hoa cúc, hoa chanh, hoa sen, lá đề, rồng trong ô, lân, ngựa có cánh, mặt hổ phù, mây và hoa văn hình học. Phần đế giống chiếc hồ lô trong đó thân trên dáng búp sen, thân dưới hình trụ tròn, cổ nhỏ ngắn, vai nở, đế loe tô son nâu. Ngoài phần trang trí nổi không men hình rồng trong ô, trên chân lư hương còn khắc chìm 27 dòng chữ Hán cho biết người chế tạo lư hương là Đỗ Xuân Vi, xã Bát Tràng chế tạo vào ngày 20 tháng 8 năm Hưng Trị 3 (1590) và tên các tín đồ cúng lư hương vào chùa Thanh Quang.
* Hiện trạng:
– Chân đèn: Sứt mẻ một số chỗ ở phần cổ
– Bát hương: gãy một chân và sứt mẻ một số chi tiết nhỏ
* Niên đại: ngày 20 tháng 8 năm Hưng Trị 3 (1590)
* Nguồn gốc, xuất xứ:
– Chân đèn: Phát hiện tại Đình Cự Trữ, xã Trực Phương, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định.
– Bát hương: Phát hiện tại Chùa Cổ Chất, xã Trực Phương, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định.
* Ghi chú: Chân đèn và Lư hương tuy được thờ tại 2 di tích khác nhau nhưng đều cùng một địa danh hành chính là xã Trực Phương, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định và đặc biệt là được chế tạo cùng niên đại ngày 20 tháng 8 năm Hưng Trị 3 (1590). Có thể 2 di vật này được dân xã Trực Phương cùng đặt hàng và đều do một người thợ gốm làng Bát Tràng chế tạo.
* Lý do lựa chọn:
– Cổ vật là đồ thờ tự tại các di tích có niên đại thời Mạc (thế kỷ XVI) ở Bảo tàng Nam Định tương đối phong phú về loại hình và số lượng. Tuy nhiên, bộ chân đèn v` bát hương trên đây không chỉ là hiện vật gốc độc bản, mà còn hoàn chỉnh độc đáo về hình thức, hoa văn trang trí cầu kỳ tinh xảo thể hiện rõ phong cách kỹ mỹ thuật bổ ô đắp nổi để mộc kết hợp vẽ lam dưới men đặc trưng của thời Mạc (TK XVI). Một giá trị quan trọng nữa của bộ hiện vật này là tuy có nguồn gốc tại 2 di tích khác nhau nhưng chúng đều được sản xuất cùng một thời gian, đó là ngày 20 tháng 8 năm Hưng Trị 3 (1590) thời Mạc Mậu Hợp.
– Các dòng minh văn ghi trên hiện vật không chỉ giúp chúng ta nghiên cứu về phong cách chữ viết, mà còn cho biết nhiều nội dung có giá trị về địa danh hành chính, tên di tích, họ và tên người đương thời sùng tín đạo phật. Bên cạnh đó, qua nội dung minh văn còn khẳng định Bát Tràng là một trong những trung tâm sản xuất gốm nổi tiếng, mặt khác bổ sung tư liệu trong việc tập hợp, nghiên cứu về các nghệ nhân làm gốm Bát Tràng nói riêng và nghệ nhân nghề thủ công truyền thống nói chung.
– Căn cứ vào hoa văn trang trí, đặc điểm hình dáng, nhất là niên đại tuyết đối ghi trên hiện vật không chỉ là cơ sở quan trọng để nhận biết phong cách tạo hình, nghệ thuật trang trí đặc trưng của thời Mạc thế kỷ XVI, mà còn là cơ sở để đối chiếu, so sánh, xác định niên đại cho các hiện vật cùng thời cũng như những hiện vật sản xuất trước và sau đó.
(Theo Hồ sơ di sản, tư liệu Cục Di sản văn hóa)