ha
Dân tộc : Tày
Địa điểm: tỉnh Thái Nguyên
Nội dung chính: Các tiết mục then, tham gia liên hoan hát then đàn tính lần thứ
nhất tại Thái Nguyên.
Tiết mục thứ 1, nghệ nhân then Lưu Xuân Lai, xã Ninh Thông, huyện Định
Hóa hát bài “Cốc tính” trích trong tất cả các bài then mở màn trước khi làm lễ.
Thực chất, bài then nói về nguồn gốc cây đàn tính và báo cáo về cuộc lễ ngày hôm
nay. ““Mùa xuân buồn không có người làm bạn, vì thế then đã cho người cây đàn
tính làm bạn. Hôm nay nhân dịp đầu xuân, then làm lễ giải hạn cầu an….
Tiết mục thứ 2, nghệ nhân then (nam) hát trích đoạn trước khi quá hải, kể về
sự tích mặt trời gắn liền với các vật nuôi trong gia đình là các con gà con vịt. Câu
chuyện then cho ta biết sự tích về người bắn rụng 9 mặt trời. Một mặt trời còn lại
trốn ra biển làm trái đất tối tăm. Then đã nhờ gà đi ra biển gọi mặt trời, nhưng do
gà không biết bơi, nên đành phải nhờ vịt chở mình ra biển, gọi mặt trời. từ đó, hễ
nghe gà cất tiếng gáy, mặt trời lại thức dậy mang ánh sáng đến cho nhân gian. Vì
thế, lời then có đoạn hát: gà gáy 3 tiếng, các thần quan ở thủy phủ đều nghe thấy:
“Vằn ón mì giao ước đổi can; Bởi chứng hăn tha vằn bố lụm” (co nghĩa là con gà,
con vịt có giao ước với nhau là ngày ngày sẽ cùng gà đi gọi mặt trời lên, vì thế mới
có ngày có đêm). Cùng với nội dung then quá hải, ta còn thấy trong nghi lễ này,
nhất thiết phải có 1 gánh lễ, mà 1 bên gánh có 1 con gà (cái mạ) giúp sức đưa đoàn
then đi đường bộ, bên gánh còn lại có 1 cặp gà, vịt, chia nhau đưa then đi đường
thủy và gọi mặt trời thức dậy.
Tiết mục thứ 3, nghệ nhân then (nữ) hát bài then cổ “Pay tàng” (gọi quân
binh trước khi lên trời), theo làn điệu Then của người Tày ở Cao Bằng: Mặt trời
lặn xuống soi 7 cái vía; Quân binh theo chúa xuống phương đất thanh tao, sạch sẽ,
Quân binh về cùng tướng ở vùng đất phong quang, rộng rãi. …“Thẳm óoc mừa
chưa tốc pưởng soảng, Nhoọc óoc mừa đuổi nhà pưởng cải….” Quân binh theo chỉ
dẫn của then về đường.
